Onderwijsstromingen - Jenaplan-onderwijs

De Nederlandse vereniging voor Jenaplanonderwijs geeft een ontzettend mooie en beknopte omschrijving van de onderwijsstroming:

Leren ontstaat in liefde, in verbinding en vanuit verwondering. De school is een leef-werkgemeenschap waar je leert samenleven. Ouders voeden samen met de school kinderen op tot mensen die van betekenis zijn voor zichzelf, voor anderen en voor een duurzame wereld.

Achtergrond van Jenaplan-Onderwijs

Dit onderwijspricipe is ontstaan vanuit de drang om het onderwijs te vernieuwen. Peter Petersen was in de 1920-er jaren hoogleraar pedagogiek in Duitsland, in Jena wel te verstaan, en leidde een oefenschool voor toekomstige leraren.

Petersen geloofde dat onderwijs niet alleen gericht moest zijn op de overdracht van kennis, zoals in het traditionele onderwijs, maar ook op de vorming van de persoon in zijn geheel. Onderwijs moest een middel zijn om kinderen te helpen zich te ontwikkelen tot zelfstandige, kritische en sociale mensen. Hij ontwikkelde daarom een onderwijssysteem waarin sociale interactie, creativiteit en zelfontplooiing centraal staan.

De onderwijsvorm heeft zich in de jaren vele vormen aangenomen en heeft zich met de tijd ontwikkeld. De persoon Petersen is echter in flinke opspraak geweest nadat duidelijk werd dat hij een sympatisant was van het naziregime. Binnen het onderwijs zul je hier echter geen koppeling in vinden. Het Jenaplanonderwijs streeft ernaar om een leeromgeving te creëren waarin ieder kind zich optimaal kan ontwikkelen tot een evenwichtig en zelfstandig individu, met respect voor zichzelf, de ander en de wereld om zich heen.

Suus Freudenthal-Lutter heeft het Jenaplanonderwijs in Nederland geïntroduceerd. In 1962 richtte zij in Utrecht de eerste Jenaplanschool op. Inmiddels zijn er in Nederland ruim tweehonderd Jenaplanscholen

Vanuit het traditioneel vernieuwingsonderwijs wordt samengewerkt met meerdere onderwijsstromen, waaronder Dalton en Montessori. Toekomstgericht onderzoek kan daardoor gezamenlijk worden uitgevoerd en professionalisering worden ondersteund.

De basisprincipes

Er zijn een heel aantal basisprincipes te achterhalen. De NJPV heeft een uitgebreide website waarop veel informatie te vinden is over de onderwijsvorm, waaronder een heel aantal basisprincipes. In dit blog benoemen wij er een aantal. Wil je meer weten, bezoek dan de website van de NJPV.

De belangrijkste principes van het Jenaplan-onderwijs omvatten onder andere:

1. Individualiteit: waarin wordt uitgegaan van de unieke waarde van elk mens. Een kind mag zich naar eigen identiteit ontwikkelen en heeft daar een persoonlijk ritme in dat wordt gerespecteerd. Het kind wordt betrokken in ontwikkelingsevaluaties en verandering en verbetering wordt gezien als een nooit eindigend proces.

2. De samenleving: met betrokkenheid en onderlinge invloed werkt zowel de school als het individu naar een samenleving die verantwoordelijkheid draagt voor toekomstige generaties. Hierin wordt ook het voortdragen en vernieuwen van cultuur benoemd. Mede doormiddel van de vieringen wordt de saamhorigheid en het gemeenschapsgevoel vergroot.

3. Stamgroepen: kinderen leren met en van elkaar en kunnen van leeftijd en niveau van elkaar verschillen terwijl zij samenwerken en zich naast het vak ook op sociaal-emotioneel niveau ontwikkelen.

4. Lesstof: wordt aangereikt door ritmische afwisseling van gesprek, spel, werk en viering . Hiermee wordt gepoogd het aanbod gevarieerd en betekenisvol over te brengen bij betrokken leerlingen. Ook wordt hierin het dagelijks leven meegenomen waardoor actuele onderwerpen meespelen in het onderwijs. Zelfstandig spelen en leren wordt afgewisseld met gestuurd en begeleid leren. Het begeleid leren poogt niveauverhoging terwijl zelfstandig leren en spelen de zelfstandigheid vergroot en lesstof op persoonlijke manier eigen maakt.

Individuele scholen zijn redelijk autonoom ingericht waaruit volgt dat scholen een eigen vertaling geven aan de basisprincipes van de onderwijsstroom. Onderzoek daarom goed hoe een eventuele school die jij zou kiezen, de principes en nationale richtlijnen hanteert.

Het Jenaplanonderwijs richt zich kort gezegd op de holistische ontwikkeling van het unieke kind in een gemeenschapsgerichte omgeving door middel van zelfstandigheid, interactie, betekenisvolle activiteiten zoals gesprek, spel, werk en viering in heterogene groepen, en bereidt zo voor op een respectvolle en rechtvaardige samenleving door wereldoriëntatie en het stimuleren van kritisch denken en sociale betrokkenheid.

Wat het Jenaplan-onderwijs onderscheidt van meer traditionele onderwijssystemen, is de sterke nadruk op samenwerking en gemeenschapszin tussen leerlingen, ouders, en leerkrachten. Deze kenmerken maken het aantrekkelijk voor veel ouders die op zoek zijn naar een leeromgeving die niet alleen gericht is op academisch succes, maar ook op persoonlijke groei en sociale vaardigheden.

Visie en Kernwaarden van het Jenaplan-Onderwijs

De Nederlandse Jenaplan Vereniging omschrijft vanuit pedagogisch oogpunt in vijf basispunten de kind- en mensvisie:

1. Elk mens is uniek.

2. Elk mens heeft het recht een eigen identiteit te ontwikkelen.

3. Elk mens heeft voor het ontwikkelen van een eigen identiteit persoonlijke relaties nodig; met andere mensen, met de zintuiglijke waarneembare werkelijkheid van natuur en cultuur, met de niet-zintuiglijk waarneembare werkelijkheid.

4. Elk mens wordt als volledig persoon erkend en ook zo benaderd.

5. Elk mens wordt als een cultuurdrager en-vernieuwer erkend en ook zo benaderd.

Vanuit Peter Petersens denkwijze wordt viering als belangrijk geacht in het vormen van een samenleving. Er dient echter wel een aanleiding te zijn voor het vieren van feest.

De Jenaplan-onderwijs- visie stelt het kind centraal. Dit onderwijssysteem is ontwikkeld met de gedachte dat kinderen optimaal leren in een omgeving die hen ondersteunt in hun persoonlijke groei en ontwikkeling. De kernwaarden van het Jenaplan-onderwijs omvatten samenwerking, creativiteit en zelfstandigheid. Deze waarden zijn niet alleen belangrijke leerdoelen, maar ook noodzakelijke vaardigheden die kinderen voorbereiden op de uitdagingen van de toekomst.

In het Jenaplan-onderwijs worden kinderen aangemoedigd tot samenwerking door middel van uitdagingen. Deze interactiviteit bevordert de sociale vaardigheden van de leerlingen, terwijl ze tegelijkertijd de mogelijkheid krijgen om van elkaar te leren. Het aspect van creativiteit in het onderwijs houdt in dat leerlingen worden aangemoedigd om hun verbeeldingskracht en expressiviteit te gebruiken, wat niet alleen het leerproces verrijkt, maar ook leidt tot innovatief denken.

Zelfstandigheid is eveneens een cruciaal element binnen het Jenaplan-onderwijs. Kinderen worden gestimuleerd om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leerproces. Dit wordt bevorderd door de rol van de leraar, die fungeert als begeleider in plaats van als traditionele autoriteit. De leraar ondersteunt de kinderen, biedt hen de juiste tools en stimuleert de leerlingen om actief deel te nemen aan hun educatieve avonturen. Hierdoor ontstaan er ruimte en mogelijkheden voor individuele groei en zelfontdekking.

Pedagogische uitgangspunten liggen aan de basis van deze visie; een rijke leeromgeving is onmisbaar. In het Jenaplan-onderwijs wordt de leeromgeving zo ingericht dat deze uitnodigt tot onderzoeken, ervaren, vergroten van zelfstandigheid en samenwerking. Leerlingen leren van en met elkaar, waardoor zij waardevolle levenservaringen op kunnen doen. Dit proces draagt bij aan de ontwikkeling van zowel cognitieve als sociale vaardigheden.

Specifieke Onderwijsprogramma's binnen het Jenaplan

Het onderwijs is erop gericht leerlingen aan te spreken vanuit verschillende invalshoeken zodat zij allen worden geprikkeld te leren, zowel intellectueel als sociaal emotioneel. Het spelend leren is een vaak terugkomend aspect van het onderwijs en nodigt kinderen uit de wereld om hen heen te ontdekken. Zo ontwikkelen ze essentiële vaardigheden, zoals creatief denken en probleemoplossend vermogen wat weer bijdraagt aan interactie met anderen. Het samen starten en eindigen van de dag (in een kring) draagt bij aan betrokkenheid, aanwezigheid, reflecteren en structureren.

Docenten spelen flexibel in op de verschillende niveaus en interesses van leerlingen, waardoor elke kind een op maat gemaakt leertraject kan volgen. Dit leidt tot een inclusieve leeromgeving waarin alle kinderen zich gewaardeerd en begrepen voelen.

In mijn zoektocht vind ik de naam "keuzecursus". Dit is een les waar kinderen zelf kunnen kiezen wat zij willen volgen, verzorgd door professionals, ouders en/of medeleerlingen. Voorbeelden hiervan zijn koken, Microsoft Office, tuinieren en muziek.

De ouderbetrokkenheid bij deze scholen lijkt relatief hoog. Zo worden ouders gevraagd te ondersteunen bij de keuzecursus en/of (creatieve) lessen door bijvoorbeeld het organiseren en begeleiden van workshops en wordt betrokkenheid en actieve bijdrage bij de vieringen gewenst.

Een leuk kijkje achter de schermen vind ik in een magazine uit 2010. Volledig ouderwets, maar het biedt een mooi inkijkje in het onderwijsconcept: Mensenkinderen, een tijdschrift voor en over jenaplanonderwijs, mei 2010.

Praktische Voorbereiding voor Ouders en Informatiebronnen

Ondanks het aantal inschrijvingen bij Jenaplan scholen flink is gestegen gedurende de afgelopen jaren, lijkt de mogelijkheid jouw kind te laten plaatsen over het algemeen haalbaar. Bijna elke Nederlandse school kampt met hoge aantallen inschrijvingen, uitzonderingen daargelaten, waarbij scholen helaas hebben moeten sluiten. Dit betreft met name scholen in de plattelandsgemeenten. Ook goed om te weten is trouwens dat scholen kinderen mogen weigeren als zij vol zijn. Er zijn wel voorwaarden en in samenwerking met de gemeente (leerplichtambtenaar) kom je vast tot oplossingen.

Wat betreft jenaplanonderwijs, is het voor de ouder dus goed te weten dat de betrokkenheid relatief hoog is. Vrijwillige bijdragen variëren per school maar zijn verder niet uitzonderlijk.

Het is altijd goed om de school die jij in gedachten hebt te bezoeken, een kennismakingsgesprek te plannen en specifiek te vragen naar de mogelijkheden van de school en na te gaan hoe jij en je kind aansluiten bij hun opvoedkundige visie.

In het eerste leerjaar kunnen ouders verwachten dat de focus ligt op het creëren van een veilige en uitdagende leeromgeving. Kinderen maken kennis met verschillende activiteiten en de nadruk ligt op het ontwikkelen van sociale vaardigheden en zelfvertrouwen. Communicatie met leerkrachten is essentieel; ouders worden aangemoedigd om open gesprekken te voeren over de voortgang en eventuele zorgen van hun kind. Door betrokken te blijven bij het onderwijsproces (onderlinge samenwerking tussen ouders en schoolprofessionals), kunnen ouders een positieve zet geven in de ontwikkeling van hun kind.

Meer informatie

Er is veel informatie op het net te vinden over Jenaplan-onderwijs. Ik vond het zoeken op de site van de Nederlandse vereniging voor Jenaplan-onderwijs wel erg uitgebreid en daarmee moeilijk te filteren maar met veel interessante links. Ook las ik een blog van de Onderwijsconsument waarin een mooie omschrijving wordt gegeven van de onderwijsstroming.

Ben jij benieuwd waar je een Jenaplanschool bij jou in de buurt vindt? Kijk dan op de website van de NJPV voor een overzicht per regio.

Ga, vanuit het Jenaplan-idee, lekker zelfstandig op onderzoek uit en ga in gesprek met scholen, leerkrachten, ouders en kinderen of bezoek eens een fancy-fair!