Luisteren

In dit blog delen wij een aantal tips wanneer het gaat om luisteren. Of eigenlijk, je gehoord voelen en kinderen iets 'laten' doen wat jij hen vraagt. Want 'luisteren' kan goed verward worden met 'horen'.

Luisteren op zich is een vaardigheid waar ook veel volwassenen nog aan zouden mogen werken. Je hoort wel wat er wordt gezegd maar krijgt vervolgens te maken met bijvoorbeeld weerstand of refereerbare situaties. Als het goed is, heb je als volwassene geleerd je in te houden als je wilt reageren en een beetje behoorlijk om te gaan met wat er wordt gezegd. Wanneer dit niet gebeurt, is het vaak zo dat de ander minder geneigd is om het contact voort te zetten. Dat is een reden om kinderen te leren luisteren, het vergroot de mogelijkheid om verbinding te hebben met anderen. Dat draagt op zichzelf weer bij aan veiligheid, fysiek en psychisch.

Welke betekenis kan worden gegeven aan 'luisteren'?

Luisteren kun je op verschillende manieren interpreteren, bijvoorbeeld:

• wat je hoort, kun je luisteren noemen;

• of iemand doet wat jij vraagt/zegt, gehoorzaamt, volgen of opvolgen van instructie;

• of er met aandacht wordt geluisterd naar de inhoud van wat iemand vertelt, aanhoren en opletten;

• of je 'luistert' naar je gevoel (erkennen van sensaties en emoties).

Voor kinderen is dit rijtje niet anders dan voor volwassenen. Vaak verwachten wij van kinderen dat zij doen wat wij zeggen of vragen, maar luisteren gaat verder dan dat.

Waarom willen wij dat een kind luistert?

Eerder beschreven wij al dat wanneer iemand luistert, dit de veiligheid vergroot. Deze veiligheid is heel direct zichtbaar wanneer je met een dreumes over straat loopt en die zijn eigen plan trekt. Kinderen zoeken grenzen op om zichzelf en de wereld te verkennen. Hier gaat het bieden van grenzen gepaard met veiligheid op fysiek niveau. Daarbij speelt de emotionele veiligheid een rol; "wanneer mama zegt dat ik bij haar moet blijven en ik toch wegren in de winkel, kan ik haar kwijt raken. Dan huil ik." En, "kan ik op papa vertrouwen als we samen buiten zijn?", in vorm van 'ziet papa de gevaren om mij daarop te wijzen?'

Door grenzen te bieden en instructies te geven, zijn wij voorspelbaar en betrouwbaar voor kinderen (en elk ander mens trouwens, ieder op zijn niveau). Kinderen vertrouwen ons en moeten veilig kunnen zijn in onze aanwezigheid en wanneer zij leren te luisteren.

Moet een kind altijd luisteren?

Zeker niet! Alsjeblieft niet!

Door niet te luisteren, leert een kind ook grenzen kennen en zelf (gevaren-) inschattingen te maken. Kinderen worden meer zelfbewust, leren autonomie en autoriteit te onderscheiden en keuzes te maken met daarbij horende consequenties. De wereld is zo groot als je durft te ontdekken. Als een kind altijd maar luistert, gaat daar weinig in gebeuren. Als ouder heb je namelijk een ervaring en zie je eerder 'geveren'. Dit 'onderzoeken' leert een kind zichzelf kennen in de wereld om zich heen.

Maar het is wel belangrijk dat een kind leert wanneer het wel en niet moet, kan, hoeft en wil luisteren. Wanneer het over directe veiligheid gaat, is dat wat anders dan de vraag "doe je rode trui maar aan" en de groene te pakken.

Hoe werkt luisteren bij jou?

Om te beginnen over het 'luisteren' van je kind, is het van belang naar jezelf, jouw referentiekader en verwachtingen te kijken. Ik heb vaak het idee gehad dat mijn vader niet naar mij luisterde. Hij reageerde op een klein onderdeel door een andere situatie te betrekken en vervolgens waren we van het onderwerp af. Ik heb ook regelmatig het idee dat mijn kinderen of man niet naar mij luisteren. Wat heb ik geleerd van mijn ouders?: "ik voel mij niet gehoord, dus jij luistert niet"- vingerwijzen.
Je niet gehoord of niet serieus genomen voelen, heeft wat met jou te maken. Niet met de ander. Dat gevoel is van jou. De ander kan alleen teruggeven wat jij ontvangt. Het kan dus heel goed zijn dat iemand wel naar je luistert maar jij een ander idee hebt van de uitkomst, hierdoor mist de verbinding elkaar en kan het zo zijn dat jij je niet begrepen of gehoord voelt.

Kijk goed naar jezelf.
Welk voorbeeld leef jij, in gesprek met je partner, in contact met anderen, in de verbinding met je kind, in relatie tot jezelf, hoe je reageert, hoe stel jij je op, wat ervaart iemand als deze jou beleefd wanneer jij "luistert"? En noem het maar op. Ook de vraag wat jij verwacht van de ander wanneer iemand jou iets vertelt en wanneer de ander naar jou luistert, biedt inzicht in welk voorbeeld jij leeft en hoe luisteren bij jou werkt. Verwacht je dat iemand met je meepraat, direct doet wat je zegt, stil is wanneer jij praat, juist tegen je ingaat, emotie toont, in beweging komt, jou begrijpt, eerlijk is (ook als dat niet leuk voor jou is)?
Welke verwachting heb jij rondom luisteren en is dat afhankelijk van situaties en mensen? Wat is aangeleerd en wat zou jij zelf graag zo willen?

Welke verwachting heb je en "mag" je hebben?

Vraag jezelf ook af, wat je verwacht dat de (re-)actie van de ander is nadat jij wat zegt of toont (aanwijzen of emotie-expressie). Vanuit die verwachting spreek je. Kan de ander het ook ontvangen zoals jij het nu wil overbrengen? Wanneer ik bijvoorbeeld met mijn vader in gesprek ben en ik hem wil wijzen op zijn aandeel in een situatie, verplaatst hij vaak het onderwerp naar waar hij zich druk om maakt in de wereld, waardoor ik het idee heb dat hij "toch niet luistert". Ik heb inmiddels geleerd dat hij het gewoon niet altijd kan horen of verwerken wat ik zeg. Dat kan ook met mijn woordkeuze te maken hebben, de tonatie, het onderwerp, zijn verwerking van mijn boodschap, de timing, enzovoorts. Maar wanneer ik een kind van 2 vraag zich aan te kleden, wat verwacht ik dan? Bij de een kan ik dat zeggen en kan het de opvolgende stapjes ontrafelen om uiteindelijk aangekleed te zijn. De meeste tweejarigen hebben hun motoriek nog niet voldoende ontwikkeld om de kleding fysiek zelf aan te trekken maar nog belangrijker, kinderen oefenen in executieve functies waarin zij onder andere leren structuur te brengen en zich daarnaar te bewegen: aankleden bestaat uit heel veel kleine stapjes. Welke stappen neem ik eerst om uiteindelijk mijn kleren fijn aan te hebben? Als ik begin met mijn broek en daarna pas mijn onderbroek, dat gaat niet lekker werken.
Past de verwachting bij de mogelijkheden van het kind?

Kan een kind "luisteren" als je zegt dat het moet opruimen? Mag je dat verwachten of moet het zich daarin nog ontwikkelen? Kinderen leren van het voorbeeld dat zij meekrijgen maar hebben zeker nog begeleiding nodig in overzicht en het onderscheiden van te nemen stappen. Wanneer jij een verwachting hebt van capaciteiten van een kind van 8 voor een kind van 5, "kan" het niet naar je luisteren. Als jij verwachtingen hebt van de belevingswereld van een kind van 3 en je stelt een kind van 11 een vraag, gaat het jou niet meer serieus nemen en leert het niet naar je te luisteren en/of zichzelf klein te houden.

Sluit je aan bij het kind

Sluit aan bij de belevingswereld van het kind in de leeftijdsfase waarin het zich bevindt, rekeninghoudend met het vermogen waar het op dat moment en kort daarna toe in staat is. Waarom 'kort daarna'? Omdat je je kind wel wilt prikkelen tot groei. Leg de brug maar binnen haalbare kaders, tussen wat het kind nu kan en wat het binnenkort zou kunnen.

Verder is het van belang na te gaan hoe je praat en welk effect dat heeft. Hierbij kan het helpen om interesses van een kind te betrekken om "iets gedaan te krijgen" of een gesprek te kunnen voeren.

Afsluitend nog een aantal praktische tips die kunnen helpen om je kind te 'laten' luisteren:

• Maak oogcontact

• Spreek het kind bij naam en wacht tot er contact is voor je verder gaat

• Ga op ooghoogte zitten (door je hurken bij jonge kinderen)

• Spreek op rustige toon

• Zoek aansluiting bij het kind (d.m.v. humor of interessegebied bijvoorbeeld)

• Wees realistisch en specifiek

• Benoem wat je WEL verwacht

• Houd in gedachten dat een kind verwerkingstijd nodig heeft

• Geef twee keuzes

• Ga na of het kind je heeft begrepen

• Wees liefdevol, voorspelbaar en consequent

In een ander blog zal ik bovenstaand rijtje nuanceren. Niet elk kind werkt hetzelfde en niet elke ouder lukt het.